Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως κίνημα στην εποχή της αρχιτεκτονικής.

---

Η φράση «η αρχιτεκτονική στην εποχή των μέσων κοινωνικής δικτύωσης» θα ήταν πιο εύκολη στην ανάγνωση από την αντίστροφη παράδοξη φράση του τίτλου, αν θα θέλαμε να εξετάζουμε το ρόλο της αρχιτεκτονικής στην εποχή των Social Media.

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μια πραγματικότητα που έχει αναδυθεί τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Είναι, δηλαδή, ένα πρόσφατο φαινόμενο για την ανθρώπινη ιστορία. Η ύπαρξη του διαδικτύου ως World Wide Web πλησιάζει τα 40 χρόνια, τα μισά εκ των οποίων υπηρετεί τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Ο ψηφιακός κόσμος βέβαια γεννήθηκε λίγο νωρίτερα, στα μέσα του προηγούμενου αιώνα.

Ο 20ος αιώνας, περίοδος παγκόσμιων αναταραχών, συγκρούσεων και μεταβολών, πέρα από τον ψηφιακό κόσμο, γέννησε το όρο «παγκοσμιοποίηση» [1] καθώς και κοινωνικά κινήματα παγκόσμιας εμβέλειας.

Κάθε κίνημα ξεκινά προκειμένου να επιφέρει μια κοινωνική αλλαγή. Αναπτύσσεται μέσα σε ορισμένα πλαίσια που ορίζουν την καθεστηκυία τάξη, και πορεύεται με γνώμονα την πραγματοποίηση ενός σκοπού που βρίσκεται έξω από την τάξη αυτή. Το κίνημα είναι ένα μείγμα οργάνωσης και αυθορμητισμού. Χαρακτηρίζεται από μηχανισμούς κινητοποίησης, συμμετοχικότητας, επικοινωνίας και συντονισμού. Συνήθως υπάρχουν ένας ή και περισσότεροι φορείς οργάνωσης που προσφέρουν ταυτότητα, ηγεσία και συντονισμό [2].

Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι φορείς όλων των παραπάνω χαρακτηριστικών. Έχουν επιτελέσει ρόλο καταλύτη στην πορεία σύγχρονων κινημάτων και κινητοποιήσεων[3]. Όμως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι μονάχα μέσο κινητοποίησης, ή αποτελούν από μόνα τους κίνημα; Εκπληρώνοντας τις προϋποθέσεις των χαρακτηριστικών του κινήματος, μένει να δούμε ΠΟΙΑ κοινωνική αλλαγή έχουν ως σκοπό, για να μπορέσουμε να τα βαφτίσουμε «κίνημα».

Ας δούμε όμως πρώτα τι προσφέρουν:

• Εκτείνουν το χρόνο σε ένα συνεχές ψηφιακό τώρα (τα πάντα συμβαίνουν τώρα)
• Δίνουν παγκόσμια φωνή στο μεμονωμένο άτομο.
• Διευκολύνουν την άμεση ανταλλαγή πληροφοριών, στις οποίες ο άνθρωπος έχει άμεση πρόσβαση και οδηγούν σε άμεση γνώση.
• Δίνουν στον άνθρωπο τη δυνατότητα να είναι συνεχώς μέρος ενός ψηφιακού συνόλου και ενός ψηφιακού χρόνου.

Εν τέλει, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δημιουργούν μια ψηφιακή κοινωνία-οντότητα, που δρα σε έναν ψηφιακό χωροχρόνο στον οποίο όλοι μετέχουν των πληροφοριών, όλοι είναι μέρος όλων, όλοι έχουν την ίδια υπόσταση, η οποία δεν είναι πλέον η ύλη, αλλά η ψηφιακή πληροφορία.

​Η αλλαγή λοιπόν στην οποία σκοπεύουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι η μετάβαση από τον κόσμο της πραγματικότητας σε έναν κόσμο ψηφιακής πληροφορίας.

Ο άνθρωπος αισθάνεται εγκλωβισμένος στην πραγματικότητα, η οποία δεν τον ικανοποιεί. Μέσα από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης προσπαθεί να από-υλοποιηθεί, να μετατραπεί σε ψηφιακή πληροφορία, και με αυτό τον τρόπο να μετέχει σε έναν άλλο, άυλο κόσμο, που βρίσκεται εκτός του κατεστημένου κόσμου της πραγματικότητας.

Τα κινήματα σε όλη τη διάρκεια της ιστορίας τους είχαν παρόμοιο ρόλο. Εναντιώνονταν σε μια πραγματικότητα που δεν ικανοποιούσε τον άνθρωπο, προκειμένου να επιφέρουν μια καλύτερη πραγματικότητα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ως κίνημα σκοπεύουν στο να καταργήσουν τελείως την πραγματικότητα και να αντικαταστήσουν όχι μόνο την πραγματικότητα με έναν οιονεί κόσμο, αλλά την ίδια την ανθρώπινη υπόσταση με ψηφιακή πληροφορία.

Ας επανέλθουμε τώρα στη φράση «εποχή της αρχιτεκτονικής» του τίτλου. Οι πρώτες ενδείξεις homo sapiens τοποθετούνται περίπου πριν 300.000 χρόνια. Αν συμπεριλάβουμε τις πρώτες ανθρώπινες οικιστικές δομές στην έννοια «αρχιτεκτονική», τότε θα τοποθετήσουμε την έναρξη της «εποχής της αρχιτεκτονικής» στη νεολιθική περίοδο, που ξεκινά περίπου πριν 12.000 χρόνια. Η «εποχή της αρχιτεκτονικής» λοιπόν διαδέχεται την εποχή της απλής πραγματικότητας του παλαιολιθικού ανθρώπου, ως μια εποχή δομημένης ή επαυξημένης πραγματικότητας, στην οποία ο ρόλος του ανθρώπου επαυξάνεται από απλό παρατηρητή σε συν-δημιουργό και αρχιτέκτονα της πραγματικότητας. Είναι δε σαφώς ορισμένη, ξεκινώντας από τη νεολιθική περίοδο μέχρι και σήμερα.

Η αρχιτεκτονική, δηλαδή οι δομές των ανθρώπων, είναι μια υλική πραγματικότητα, την οποία ο άνθρωπος μπορεί να βιώσει ως εμπειρία, κάνοντας χρήση της δικής του πραγματικής οντότητας. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης η αρχιτεκτονική παύει να βιώνεται [4] με υλικό τρόπο. Η εμπειρία αντικαθίσταται από την ψηφιακή πληροφορία, (είτε ως εικόνα είτε ως κείμενο). Βιώνεται δε ως ψηφιακή πληροφορία από τον άνθρωπο ο οποίος προσπαθεί ο ίδιος να γίνει ψηφιακή πληροφορία.

Νοιώθει, έτσι, ο άνθρωπος ότι μπορεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ του υλικού εαυτού του και του επιθυμητού από-υλοποιημένου εαυτού του. Η εικόνα της αρχιτεκτονικής γίνεται το «ιδανικό» στο οποίο προσπαθεί να μετουσιωθεί ο άνθρωπος, την ψηφιακή πληροφορία.

Έτσι, η πραγματική αρχιτεκτονική μετατρέπεται σε έναν καμβά. Πάνω σ’ αυτόν ο άνθρωπος μπορεί να προβάλει πληροφορία (ως εικόνα), την οποία μπορεί να αναλώσει ως ψηφιακή πληροφορία που θα θρέψει τον ψηφιακό του εαυτό.
​
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι λοιπόν το κίνημα που σκοπεύει να οδηγήσει τον άνθρωπο στην έξοδό του από την «εποχή της αρχιτεκτονικής», δηλαδή την εποχή της δομημένης πραγματικότητας, και να τον εισάγει σε μια νέα εποχή, αυτή του από-υλοποιημένου εαυτού, του ενοποιημένου με την παγκόσμια ψηφιακή πληροφορία. Είναι στο χέρι μας να δούμε πως μπορεί να συνδιαλλαγεί η αρχιτεκτονική με αυτόν τον επερχόμενο οιονεί κόσμο.

Στυλιανός Αξιωτάκης
Αρχιτέκτονας μηχ. ΕΜΠ – Αρχ. Φωτισμού MSc UCL




[1] Τουλάχιστον από το 1944 για την οικονομία, από τον Theodore Levitt.

[2] Social Movement. Εγκυκλοπαίδεια Britannica. [Αναφορά 26 Φεβρουαρίου 2020] Διαθέσιμο από https://www.britannica.com/topic/social-movement

[3] Online social movement. Wikipedia [Αναφορά 26 Φεβρουαρίου 2020] Διαθέσιμο από https://en.wikipedia.org/wiki/Online_social_movement

[4] Η αρχιτεκτονική ως εικόνα και η εικόνα ως Αρχιτεκτονική. Τάσης Παπαϊωάννου.
[Αναφορά 26 Φεβρουαρίου 2020] Διαθέσιμο από https://www.efsyn.gr/tehnes/eikastika/216736_i-arhitektoniki-os-eikona-kai-i-eikona-os-arhitektoniki