Επόμενος σταθμός: Βενιζέλου

​Σκαλισμένοι σε ένα σκληρό βραχο στην άκρη ενός λόφου, οι ναοί του Αμπού Σιμπέλ στην Αίγυπτο χτίστηκαν πάνω από 3.000 χρόνια πριν, για να τιμήσουν τον Φαραώ Ραμσή ΙΙ και τη βασίλισσα  Νεφερτάρι[1]. Οι ναοί του Αμπού Σιμπέλ αποτελούν Μνημείο Παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO και η επισήμως ονομάζονται «Τα Μνημεία της Νουβίας από το Αμπού Σίμπελ ως το νησί Φίλαι»[2].

Οι ναοί έστεκαν εκεί μέχρι τα μέσα του περασμένου αιώνα, όταν η αιγυπτιακή κυβέρνηση υπό τον στρατηγό Γκαμάλ Αμπντελ Νάσερ, σχεδίασε να κατασκευάσει το φράγμα του Ασουάν[3] για τον έλεγχο των ετήσιων πλημμυρών του Νείλου και για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας. Το φράγμα ήταν ένα γιγαντιαίο έργο, που άλλαξε το πρόσωπο της Γης, αφού δημιούργησε τη λίμνη Νάσερ, μήκους 550 χλμ. μια από τις μεγαλύτερες τεχνητές λίμνες του κόσμου. Στο έργο βοήθησε η Ε.Σ.Σ.Δ. και η Μεγάλη Βρετανία και χρειάστηκαν 10 χρόνια και 1 δισεκατομμύριο δολάρια για να αποπερατωθεί.

Η κατασκευή του φράγματος όμως, θα βύθιζε στη λίμνη Νάσερ πολλούς αρχαιολογικούς χώρους. Η UNESCO αποφάσισε να διασώσει όσους αρχαιολογικούς χώρους μπορούσε μεταφέροντάς τους σε νέα θέση. Οι ναοί του Αμπού Σιμπέλ ήταν μέρος των χώρων που διασώθηκαν, αφού αποσυναρμολογήθηκαν και ανακατασκευάστηκαν σε νέα θέση, 65 μέτρα ψηλότερα και 200 μέτρα μακριά από το ποτάμι, πάνω σε έναν τεχνητό λόφο. Οι εργασίες μεταφοράς ξεκίνησαν το 1964 και τελείωσαν το 1980, διασώζοντας 18 κτίρια και κοστίζοντας 40 εκατομμύρια δολάρια. Με την ευκαιρία της διάσωσης των ναών ιδρύθηκε και το Ίδρυμα Μελέτης της τέχνης στην αρχαία Αίγυπτο[4]. Τα μνημεία του Αμπού Σιμπέλ δεν είναι τα μόνα που έχουν μεταφερθεί σε νέες θέσεις, αποτελούν όμως ισχυρό παράδειγμα της πρακτικής της μεταφοράς μνημείων.

Οι εργασίες του μετρό Θεσσαλονίκης και η απόσπαση και επανατοποθέτηση αρχαιοτήτων για τη διευκόλυνση του σταθμού Βενιζέλου, έχουν εγείρει έντονο ενδιαφέρον και διχασμό. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ) ενέκρινε την απόσπαση και επανατοποθέτηση των αρχαιοτήτων με μεγάλη πλειοψηφία, προκαλώντας αντιδράσεις αρχαιολόγων και άλλων επιστημόνων. Αυτοί επισημαίνουν ότι αυτή η λύση παραβιάζει την αρχαιολογική νομοθεσία, ενώ υπάρχει τεχνική λύση κατασκευής του σταθμού με in situ ανάδειξη των αρχαίων, και αμφισβητούν ότι θα υπάρξει ουσιαστική επανατοποθέτηση, χρησιμοποιώντας παραδείγματα από παρόμοιες περιπτώσεις.[5]

Η πεποίθηση ότι τα πολιτιστικά αγαθά και τα ιστορικά μνημεία πρέπει να προστατεύονται και να διατηρούνται ανεξάρτητα από τη χρηστική τους αξία, δεν είναι πολύ παλιά. Στην αρχαία Ελλάδα, για παράδειγμα, πέρα από περιπτώσεις θρησκευτικού σεβασμού, η ζωή δεν υποχωρούσε μπροστά στο θαυμασμό για το παλιό.[6] Η σημερινή ιδεολογία για τη συντήρηση των πολιτιστικών αξιών και της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς βασίζεται στις ιδέες και τις πολιτισμικές αλλαγές που ξεκινούν από τον 19ο αιώνα, όταν ξεκινά μια στροφή προς το παρελθόν που συνδυάζεται με την αγάπη προς τη γνώση, όταν ο ευρωπαϊκός πολιτισμός αισθάνθηκε την ανάγκη να ξαναβρεί τις ρίζες του[7].

Σήμερα η προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς προβάλει τον συνεχή αγώνα ανάμεσα σε δύο κοινωνικά αγαθά: τη διατήρηση της ιστορικής μνήμης και τη βελτίωση της ποιότητας της καθημερινής ζωής[8]. Η θεώρηση της αξίας κάθε μνημείου γίνεται κάτω από τέσσερις παράγοντες: το μνημείο ως πηγή πληροφοριών, το μνημείο ως έργο τέχνης, το μνημείο ως αντικείμενο χρήσης, και το μνημείο ως στοιχείο του δομημένου περιβάλλοντος.

Είναι επόμενο μια κοινωνία χωρίς πηγές πληροφόρησης για το παρελθόν της, χωρίς ιστορία, να μην μπορεί να μάθει. Μια κοινωνία χωρίς γνώση του παρελθόντος είναι καταδικασμένη να επαναλάβει τα λάθη της. Όμως, μια κοινωνία που αρνείται να ζήσει το παρόν της προκειμένου να ζήσει το παρελθόν της, έχει τον κίνδυνο να μην μπορέσει να δημιουργήσει παρελθόν για να βρουν οι επόμενες γενιές.

Ας μην αφήσουμε, λοιπόν, το παρελθόν να γίνει τροχοπέδη για το μέλλον, αλλά ας το αξιοποιήσουμε σεβόμενοι και το δικό μας παρόν.

Στυλιανός Αξιωτάκης
Αρχιτέκτων μηχ. ΕΜΠ - Αρχ. Φωτισμού MSc UCL




[1] Rescuing Rameses II, How to relocate Ancient Egyptian temples, by Amanda Uren. Mashable [Αναφορά 22/12/2019] Διαθέσιμο από https://mashable.com/2015/05/26/abu-simbel-relocation
[2] Nubian Monuments from Abu Simbel to Philae, UNESCO [Αναφορά 22/12/2019] Διαθέσιμο από https://whc.unesco.org/en/list/88
[3] Aswan High Dam
[4] Αμπού Σίμπελ. Wikipedia [ Αναφορά 22/12/2019] Διαθέσιμο από https://el.wikipedia.org/wiki/Αμπού_Σίμπελ
[5] Εγκρίθηκε η μεταφορά των αρχαίων από το Μετρό Θεσσαλονίκης μετά από πρόταση της «Αττικό Μετρό» 902.gr [Αναφορά 22/12/2019] Διαθέσιμο από https://www.902.gr/eidisi/politiki/210368/egkrithike-i-metafora-ton-arhaion-apo-metro-thessalonikis-meta-apo-protasi
[6] Μπούρας Χ. Σημειώσεις του μαθήματος Αποκαταστάσεως των μνημείων Ι. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο.
[7] Μπούρας, op. cit.
[8] Μπούρας, op. cit.